Otizm nedir?
Otizm spektrum bozukluğu, sosyal etkileşim ve iletişim bozukluğu ile kısıtlı ve tekrarlayıcı davranışlarla karakterize nörogelişimsel bozukluklardan biridir. Otizm spektrum bozukluğunun görülme sıklığı son çalışmalarda her 36 çocukta bir olduğu gösterilmiştir. Bu artışın sebebinin, OSB sıklığının gerçekten artması, bilgi ve farkındalığın artması, tanı ölçütlerinin değişmesi ve ileri ebeveyn yaşının sorumlu olabileceği öne sürülmüştür.
Otizm belirtileri geniş bir yelpazede olabilir ve her bireyde farklılık gösterebilir. Otizm spektrum bozukluğu klinik görünümü her çocuk için farklı olabilir ve hafiften şiddetliye kadar değişen birçok belirti içerir.
Otizm belirtileri nelerdir?
Belirtiler genellikle üç ana alan üzerinde odaklanır:
-
Sosyal Etkileşim ve İletişim Zorlukları:
-
Göz teması kurma ve sürdürmede zorluk
-
Duyguların ifade edilmesinde ve anlaşılmasında zorluk
-
İsteklerini ifade etmede ve işaret etmede zorluk
-
Jest ve mimiklerin kullanımında zorluk
-
Konuşma gecikmesi, dil gelişiminde gerilik, ekolali (tekrarlayıcı konuşma)
-
Çocuklarla oynama, oyunun kurallarını anlama ve devam ettirmede zorluk (saklanbaç gibi..)
-
Daha çok kendi kendine ve amaçsız oyunlar ya da bazen sadece bir oyuncağının belirli bir bölgesiyle ilgilenme (bazen sadece mutfaktaki tencerelerle oynama gibi..)
-
Oyunları başlatma ve sürdürmede zorluk
-
Sembolik ve senaryolu oyunlarda zorluklar
-
Taklit becerilerinde zorluk
-
-
Tekrarlı ve Sınırlı Davranışlar:
-
Belirli bir konuya yoğun ilgi gösterme
-
Takıntılı davranışlar veya alışkanlıklar
-
Stereotipi: Tekrar eden vücut hareketleri (örneğin, sallanma, el çırpma)
-
-
Esneklik ve Değişime Uyumda Zorluklar:
-
Rutinlere aşırı bağlılık, değişikliklere karşı hassasiyet
-
Beklenmedik olaylar veya plan dışı aktivitelerle başa çıkmakta zorluk
-
Kalabalık ve gürültülü ortamlardan rahatsız olma
-
Yeme seçiciliği ya da sadece belli yapıda yiyecekleri yeme ya da yememe (sadece sıvı gıdalar yeme ya da sadece et ürünleri yeme gibi..)
-
Dokunsal ya da koku ile ilgili hassasiyetler görülebilir (çok sıkı kıyafetler tercih edebileceği gibi elbise, pantolon ve çorap dahi giymekten rahatsız olabilir.
-
Otizm neden olur? Otizm Genetik mi?
Otizmin şu an bilinen kesin bir sebebi bulunmamaktadır. Bilimsel verilere göre otizm %70-80 genetik sebeplere %20-30 çevresel etkenlere bağlı gelişmektedir. Çevresel etkenlerin olası etkiler ise gebelik sürecinde ve tine genler üzerinden etkili olarak riski arttırabildiği düşünülmektedir. Çevresel etkenlerin içinde ileri baba yaşı, hava kirliliği, tarım ilaçlarına maruziyet, bazı ilaçları gebelik döneminde kullanmış olmak bunlardan bazılarıdır.
Otizm Çeşitleri?
Otizm bir spektrumdur ve her çocuk birbirinden farklıdır. Otizmde klinik belirtiler çok ağır bir tablodan hafife doğru değişebilir. Otizmde her çocukta belirtiler farklı olabilir ya da otizmde görülmesi beklenen belirtilerin tümünün bir çocukta olması şart değildir. İletişim becerileri ve diğer belirti kümelerinin şiddeti ve sıklığına göre otizmin derecesi belirlenir.
Otizmde Tanı Yöntemleri
Otizmde genellikle 12 aydan itibaren belirtiler başlayabilir ancak çoğu zaman belirtiler 18-24 ay arası belirgin hale gelir. Otizm tanısı, bir çocuk psikiyatri hekimi tarafından klinik olarak konmaktadır. Otizmde tanı koydurucu görüntüleme ve laboratuvar testi yoktur. Farklı değerlendirme araçları olsa tanı için bunlar tek başına yeterli değildir. Otizmde tanı DSM V tanı kriterlerine göre konmaktadır.
Otizm Nasıl Teşhis edilir?
Tanı iyi bir öykü ve değerlendirme ile deneyimli bir hekim tarafından konulur. Aileler otizmden kuşku duydukları zaman bir an önce bir uzman görüşü almaları sağlıklı olacaktır. Burada geç kalmamak önemlidir. Erken müdahale ile bir çocuğun hayatı belirgin derece değişir.
Otizmde Tedavi Yöntemleri
Otizmde tedavi yoğun bir bireysel eğitim ve gerekli durumlarda dikkat ve hareketlilik gibi eğitim sürecini etkileyebilecek ek sorunların medikal tedavisinden oluşmaktadır. Yine çocuğun gereksinimine göre ergoterapi, dil ve konuşma terapisi planlanır.
Otizm tedavisi nasıl yapılır?
Otizm tanısı konulduktan sonra belirtilerin şiddetine göre çocuğa özgü müdahale programları ile eğitim süreci planlanır. Burada aileyi, yani evi de sürece dahil ederek terapilerin etkinliği arttırılmalıdır.
Otizm tedavisi ne kadar sürer?
Otizmde bireysel eğitim süreci planlandıktan sonra, çocuğun yaşına ve iletişim becerilerindeki zorluk derecesine göre eğitim içeriği ve süresi düzenlenir. Eğitim süresi her çocuk için farklı olup, çocuğun ihtiyaçlarına göre eğitime devam edilir.
Otizmde tamamen düzelir mi?
Hafif Otizm olan atipik otizmde çoğu zaman erken müdahale ve iyi bir eğitimle düzelme olduğunu, hem bilimsel çalışmalarda hem de kendi klinik gözlemlerimizde görmekteyiz.
Kök hücre ile otizm tedavi edilebilir mi?
Maalesef şu an için otizmde kesin bir tedavi bulunmamaktadır.
Otizm ile birlikte görülen psikiyatrik problemler
Otizm ile birlikte çoğu zaman hareketlilik, dikkat sorunları, öfke ve davranış sorunları görülebilmete olup, bu durumlar için medikal tedavi ya da gıda takviyeleri faydalı olabilmektedir.
Çocuğuma otizm olduğu söylendi ne yapmalıyım?
Otizm tanısı konulduktan sonra bir an önce bireysel eğitime başlanılması ve sosyal iletişim becerilerindeki değişimin hekim kontrolünde izlenmesi ve gelişimsel sürece göre sosyal ve çevresel düzenlemelerin yapılması uygun olacaktır.
Otizm tedavi edilmezse ne olur? Kendi kendine düzelir mi?
Otizm eğer tedavi edilmezse, iletişim becerilerindeki artan zorlukla birlikte belirtiler daha da artabilir ve düzebilecek bir çocuk için zaman kaybedilmiş olabilir. Bu yüzden bir an önce eğitimlere başlanılması önemlidir.
Erken Tanı Önemli mi?
Otizmde erken tanı çok önemlidir. Erken tanı ile belirtilerin sayısı ve şiddeti az iken eğitimlere başlamak süreci hızlandırır. Yine çocuğun eğitim ve terapilerle iletişim becerilerinin arttırılması ile geç kalınmamış olur.
Otizmde hangi terapi yöntemleri daha etkilidir?
Burada çocuğa özgü müdahalelerin belirlenmesi çok önemlidir. Her çocuk için aynı terapi yöntemi aynı faydayı sağlamayabilir. Floortime, ABA ve etkileşim temelli uygulamalar çocuğa göre seçilmelidir.
Otistik özellikler gösteren bebeği nasıl anlarım?
Çocuğunuz doğduğundan itibaren gelişim süzericine göre sizinle göz teması kurması, sosyal gülümsemesi, anneyi tanıması, kucağınıza alınca sakinleşmesi, yabancıları ayırt edebilmesi, konuşmanıza verdiği tepkiler, jest mimiklerin ve onu anladığınızda sevinmesi gibi birçok iletişimsel sürecin olmasını bekleriz. Örneğin, 12 aylık bir bebek halen anneyi tanımıyorsa ya da uygun yerlerde sevinme ya da gülümseme gibi tepkiler vermiyorsa otizm açısından yakın izlemi gerekir.
Otizmde dil ve konuşma özellikleri
Otizmde çocuklarda dilin gramer yapısı, zamir kullanımı (sen-ben karıştırma) ile ilgili zorluklar yine ekolali dediğimiz kelimeleri tekrarlama ya da perseverasyon (anlamsız olarak kelime tekrarlama) görülebilir. Yine konuşması başlayan çocuklarda ilk zamanlarda fonolojik zorluklar olabilir. Bu durumda dil ve konuşma terapisi faydalı olmaktadır.
Otizmde davranış problemleri
Otizmde öfke nöbetleri, vurma, ısırma, kendine zarar verme gibi davranışsal sorunlar olabilir. Yine yaşıtlarıyla iletişim kuramadığı için oyuncakları izinsiz alma, yaşıtı oyuncağı vermezse ağlama, sakinleşememe gibi durumlar görülebilir.
Otizmde kaç saat terapi almalı?
Otizmde yoğun bir bireysel eğitim süreci önemlidir. Önerilen eğitim süresi, çocuğun uyumuna göre haftalık en az 20 ila 40 saat olup, kaliteli ve etkileşimli bir eğitim süreci önemlidir.
Otizm ne zaman düzelir?
Burada süre çocuğun klinik belirtilerine ve aldığı eğitim kalitesine göre değişebilmektedir. Erken tanı belirtilerin sayısı ve şiddeti, belirtilerin başlama yaşı, regresyon varlığı, bilişsel gelişim düzeyi, uygulanan terapinin içeriği, yoğun bir terapi programı gibi değişkenler süreci etkileyebilmektedir.
Erken Tanı Önemli mi?
Günümüz şartlarında ülkemizde otizm tanısı erken dönemde konabilmektedir. Erken dönemde tedaviye başlamış ve yoğun ve kaliteli bir eğitim almış çocukların büyük bir bölümünün otizm tanısını artık karşılamadığını ve yaşıtları ile birlikte sosyal ve duygusal gelişim sürecini sağlıklı bir şekilde sürdürdüklerini görmekteyiz.
Evde anne baba olarak biz ne yapmalıyız?
Bireysel eğitimde öğretilen yöntemlerin ev ödevi olarak hem evde hem de günlük hayatta uygulanması, yine çocukla olabildiğince etkileşimli vakit geçirmek ve oyunlar oynamak. Park gibi çocukların çok olduğu yerlerde zaman geçirmeleri, sosyal iletişim becerileri için fayda sağlayacaktır.
Çocuğumda otizm var, sağlıklı kardeş olursa ona faydası olur mu?
Evde konuşabilen ve iletişim içerisinde olan bir kardeş varlığı çoğu zaman fayda sağlamakta, otizmli çocuğun iletişim becerilerini desteklemektedir.
Otizm görülme oranı neden artıyor?
Yapılan çalışmalar gerçek bir artışla birlikte, toplumda bilgi ve farkındalığın artmasına ve artık çok daha hafif vakaların tanı almış olmasına bağlı olarak otizm sıklığının arttığı düşünülmektedir.
Otizmde duyusal hassasiyetler görülür mü?
Otizmde duyusal hassasiyetler görülür. Bunlar yüksek sesten rahatsız olma, nesneleri koklama, parmak ucunda yürüme, sarılmaktan rahatsız olma ya da olmama gibi duyusal süreçler görülebilir.
Kaynaklar
1. Lauritsen, M. B. (2013). Autism spectrum disorders. European child & adolescent psychiatry, 22, 37-42.
2. Johnson, C. R., Butter, E. M., & Scahill, L. (2019). Parent Training for Autism Spectrum Disorder: Improving the Quality of Life for Children and Their Families. APA Books. Available from: American Psychological Association. 750 First Street NE, Washington, DC 20002.
3. Charman, T., & Baird, G. (2002). Practitioner review: Diagnosis of autism spectrum disorder in 2‐and 3‐year‐old children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43(3), 289-305.
4. Schanen, N. C. (2006). Epigenetics of autism spectrum disorders. Human molecular genetics, 15(suppl_2), R138-R150.